Haritalar arastırmalar için son derece önemli kaynaklardır. Sanslıyız ki elimizin altında artık çevrimiçi haritalar var, fakat geçmisten birçok yerin isminin degistigini ve birçok binanın artık yerinde olmadıgını göz önünde bulundurursak bu haritaların da yetersiz oldugunu görürüz. 2mi3museum projesi kapsamında yaptıgımız arastırmalarda, aile içerisinde anlatılan birçok yeri ve binayı eski haritalarda aradık ve bu süreçte Pervititch Haritaları bizim için çok önemli bir rehber oldu. Bu yazımızda sizlerle, 1890-1930 yılları arasında ailemizin yasadıgı yerleri Pervititch Haritaları üzerinden paylasacagız.
Pervititch Haritaları & Jacques Pervititch:
Yasadıgımız yerler hakkında bahsetmeden önce, sizlere kısaca Pervititch Haritaları'ndan bahsetmek isteriz. Pervititch Haritaları, 1922-1945 yılları arasında İstanbul'un sigorta haritaları olarak Jacques Pervititch tarafından çizilmiştir. Bu haritaların hazırlanmasının ardındaki asıl neden, yangın riski olan bölgelerin belirlenmesi ve bu yangınlarla nasıl mücadele edileceginin ortaya çıkarılmasıdır. Jacques, Hırvat asıllı bir haritacı olup 1877 yılında Dubrovnik'te dogmuş ve dört yasında ailesiyle birlikte Istanbul'a göç etmistir. Müsemma Sabancıoglu'nun arastırmasına göre, Galata'daki Saint Pierre İlkokulu'na gitmiş ve Saint Joseph Koleji'nden mezun olmuştur.
Jacques Pervititch & The Maps
Simdiye kadar Pervititch Haritaları'nın, Besiktas, Beyoglu, Ortaköy, Sisli ve Istanbul Tarihi Yarımadası'nı kapsayan 243 bölümden oluştugunu biliyoruz. Diger haritaların aksine, Pervititch Haritaları çok renkli olup bina ve sokak isimlerini de içermektedir. Binaları şekilleriyle çizdigi için Pervititch, bugün bize o binaların biçimini zihnimizde canlandırmamıza yardımcı olmaktadır. Bu yüzdendir ki, Pervititch Haritaları sadece sigorta haritaları degil, eski Istanbul'da dolasmak için de harika kaynaklar olmuslardır.
Pervititch Haritaları, 2mi3museum projesi için neden bu kadar önemli? Açıkçası biz bu haritalarla ilk defa, Ortaköy'deki Alman Koch'un bahçesini araştırırken karsılastık. Bu bahçe ile ilgili ailede anlatılan birçok hikaye vardı (Vafiadis: Goriller ve Ortaköy yazısından okuyabilirsiniz ) fakat kaynaklarda bir bilgiye ulaşamıyorduk. Ilginçti, Ortaköy'de büyük bir alan, Alman bir sahip ve hiç belge yok! Sanslıyız ki bu bilgiye Pervititch Haritaları'nda ulaştık. Daha sonra ailede anlatılan her hikaye için, Pervititch Haritaları en önemli kaynaklardan biri oldu.
Yaşadığımız Yerler, 1890-1930'lar: Langa, Hadım Odaları Sokak & Ayazma Sokak
1881 yılındaki Sakız Adası depreminin ardından, Stavros Vafiadis köyü Tholopotami'den, Istanbul'a göç etmek zorunda kalmıstı. Ailede anlatılan hikayeler dogrultusunda, ilk geldigi yer Langa'ymıs, burada yasamıs ve Küçük Yeni Han'da çalısmıstı. Langa'da, Efrosinni isminde bir hanımla evlenmis ve dokuz çocugu olmuştu. Hurmuzios Vafiadis de bu çocuklardan biriydi. Anlatılan hikayelerden bildigimiz üzere, Langa'da yasadıgı sokagın adı Ayazma Sokak'tı. Güzel bir rastlantıdır ki, Ashen Mıgırdician'ın ( Hurmuzios'un esi ) çocuklugu da Langa'da Hadım Odaları Sokak'ta geçmis ve Hurmuzios ile burada tanısmıslardır. Maalesef Ayazma Sokak'ın ismini bulamadık fakat Hadım Odaları Sokak Pervititch Haritaları üzerinde mevcut. Eski Istanbullular'ın destegi ve sosyal medyanın gücü ile ögrendik ki, Asker Sokak ve Kızıltas Sokak'ın kesistigi kösede eskiden bir Ayazma varmıs. Yüksek ihtimalle bu kısım, bir dönem Ayazma Sokak olarak biliniyordu.
Aşağıdaki haritada Langa'yı, Hadım Odaları Sokak'ı ve Ayazma Sokak'ın muhtemel yerini yakından görebilirsiniz.
1936 / Koska - Langa - Nisanca Pervititch Haritası
1936 / Hadım Odaları Sk. Pervititch Haritası
1936 / Ayazma Sk. (Olası Yeri) Pervititch Haritası
Yaşadığımız Yerler, 1890-1930'lar: Küçük Yeni Han
'Küçük Yeni Han', Sandalyeciler Sokak'ta yer alan ve birer sandalye imalatçısı oldukları için Vafiadis erkeklerinin hayatında önemi olan bir handır. Stavros Vafiadis, Küçük Yeni Han içerisinde küçük bir atölyede çalısıyordu. Ayrıca Hurmuzios'un burada bir atölyesi vardı ve Ashen ile evliliginin ilk yıllarında bu han içerisinde küçük bir odada yasıyorlardı. Bu han ile ilgili daha detaylı bilgiyi, Küçük Yeni Han: Bir Atölyenin İzinde baslıklı yazımızdan okuyabilirsiniz.
Aşagıdaki haritada Eminönü haritasını ve Küçük Yeni Han'ı yakından görebilirsiniz.
1942 / Eminönü Tayahatun Mah. Pervititch Haritası
1942 / Küçük Yeni Han Pervititch Haritası
Yaşadığımız Yerler, 1890-1930'lar: Ortaköy, Taş Köşk
Hurmuzios ve Ashen, evliliklerinden bir süre sonra Ortaköy Dereboyu Caddesi'nde bir köske tasınmıslardı. Bu köşk taştan yapılmıs ve geçmiste Ermeni asıllı Tasçıyan Ailesi'ne aitti. Ailede anlatılan hikayelere göre, Tasçıyan Ailesi Osmanlı Imparatorlugu'nda saraya yapım islerinde kullanılmak üzere taş tedarik edermiş. Gene bildigimize göre, Hurmuzios Vafiadis bu köşkü, Tasçıyan Ailesi'nin son iki üyesi olan kızkardeslerden satın almıs. Vafiadis Ailesi'nin bu köşkte çok fazla anısı vardır. Ogulları Aleko bu evde dogmuştur. Maalesef bu köşk bugün yerinde durmuyor. 1960'lı yıllarda satılmış ve yerine büyük bir apartman yapılmıştır. Bu köşkün fotografları şu ana kadar yaptıgımız araştırmalarda, ne arşivimizde ne de eski Ortaköy fotoğraflarında çıkmıştır. Fakat Pervititch Haritaları'nda tespit edebildik. Jacques Pervititch, haritaları çizerken binaları ahşap, taş gibi yapıldığı malzemeye göre de ayırmış. Bu yapının taş olduğunu ve yerini bildiğimiz için, harita üzerinde kolayca tespit edebildik.
Aşagıdaki haritada Ortaköy haritasını ve taş köşkü yakından görebilirsiniz
1927 / Ortakoy Pervititch Haritası
1927 / Dereboyu Cad. ve Taş Köşk Pervititch Haritası
Yaşadığımız Yerler, 1890-1930'lar: Ortaköy, Alman Koch'un Bahçesi
Ortaköy'de bir başka ailemizin yaşadıgı yer, Alman Koch'un Bahçesi. Bu bahçenin hikayesi - yukarıda da belirttigimiz gibi - Vafiadis: Goriller ve Ortaköy başlıklı yazımızda anlatılmaktadır.
Alman Koch'un Bahçesi, Ortaköy'de hemen yanında bir gül fidanlıgının oldugu bilinen büyük bir arazi üzerindedir. Bu bahçenin içerisinde, ufak bir av köskü de yer alırmış. Bildigimiz üzere, Hurmuzios bu bahçeyi 1930'lu yıllarda satın almıs ve burayı kendisine egzotik hayvanlar ve agaçlarla degisik bir yasam alanına çevirmiş. Bu bahçenin kümesinden çekilmis eski fotograflar mevcut, fakat maalesef tamamının bir fotografı şimdilik bulunmamaktadır. Fakat ailedeki herkes, ve hatta yakın zamanda birbirimizi buldugumuz aile üyeleri bile, bu bahçeyi ve Hurmuzios'un bahçesindeki gorillerini onaylamaktadır.
Aşagıda Pervititich'in başka bir Ortaköy haritasını ve Alman Koch'un bahçesinin iki farklı haritadan yerini görebilirsiniz.
1927 / Ortakoy Pervititch Haritası
1927 / Alman M.Koch'un Bahçesi Ortakoy Pervititch Haritası
1927 / Alman M.Koch'un Bahçesi Ortakoy Pervititch Haritası
Ailemizin 1890-1930'lu yıllar arasında yasadıgı yerleri, eski Pervititch Haritaları üzerinden özetlemeye ve sizlerle paylasmaya çalıstık. 1940'lı yılların basında, Vafiadis Ailesi Kefeliköy'de de yasamıstı ( burası ile ilgili yazıyı Vafiadis: Kefeliköy Günleri baslıklı yazımızdan okuyabilirsiniz ) fakat bu bölge Pervititch Haritaları'nda yer almamaktadır. Ayrıca sizlerle Istanbul Boğazı kenarında ( Sarıyer, Büyükdere, Bahçeköy, Rumeli Kavagı ) yasamıs Cakiroglu, Koskeri ve Koulurgioti Aileleri'nin de yerlerini paylasmak isterdik fakat, Bogaz bölgesi Jacques Pervititich tarafından çizilmemiştir. Fakat kim bilir, belki de bu haritalar çizilmis ve bir çatı katında veya depoda bulunmayı beklemektedirler...
Yazan: 2mi3, Eylül 2020
* Sn.Hayri Özkara'ya, Ayazma Sk.'ın Langa'daki muhtemel yeri hakkında verdigi kıymetli bilgi için çok tesekkür ederiz.
Kaynakça:
2- https://www.istanbulium.net/2016/10/pervititch-haritalari-tarihi-yarimada.html