Birçok ailenin geçmisine bakıldıgında bir meslek grubunda uzmanlastıgını görürüz. Örnegin, kimisi ‘biz kusaklar boyu lokantacıyız’ der, kimisi de ‘bizimkiler demirciymis’...vb. Kimisi aile meslegini sürdürürken, kiminin aile meslegi de zamanla degisime ugrar ve en sonunda o meslekten uzaklasılır...tıpkı Vafiadis Ailesi’nde oldugu gibi. Bu yazıda sizlerle, aile içinde kusaktan kusaga anlatılan anılar ve elimizde sadece bir atölye ismi ile çıktıgımız yolda vardıgımız sonuçları paylasacagız. Vafiadis: Bir Atölyenin Ä°zinde…
Yıllardan beri aile içerisinde, nesilden nesile, Vafiadis Ailesi büyüklerinin sandalyeci olup, Küçük Yeni Han içerisinde ve çevresinde atölyelerinin olduÄŸu ve Hurmuzios Vafiadis’in atölyesinin isminin ‘Dinos Sandalye Atölyesi’ olup, Milli Sinema Salonu’nun da sandalye iÅŸlerini yaptığı anlatılır. Hatta Hurmuzios Vafiadis’in zamanla Küçük Yeni Han’ı oda oda satın aldığı fakat yıllar içerisinde gerek zorunluluktan, gerekse Hurmuzios’un erken vefatı ve oÄŸlunun bu mesleÄŸi yapmamasından ötürü oda oda satıldığı da bilinir. Ä°lginçtir ki, 1880'lerden 1960'lara kadar bu döneme ait bir tahta kutudan baÅŸka ne bir obje ne de bir belge bulunmaktadır. Söz konusu ‘bir dönem ünlü bir hanın sahibi olmak’ olunca bu konunun araÅŸtırılması gerektiÄŸine inandık ve ailede anlatılanlar doÄŸrultusunda bir atölyenin peÅŸine düÅŸtük.
Stavros Vafiadis (1871- 1939)
Hurmuzios Vafiadis (1896- 1960)
1881 yılındaki Sakız Adası depreminin ardından Stavros Vafiadis henüz çok genç bir yaÅŸta, adasından Ä°stanbul’a göç etmiÅŸ ve Çakmakçılar YokuÅŸu, Sandalyeciler Sokak’ta ( bazı kayıtlarda Candalyacılar olarak da geçer ) yer alan Küçük Yeni Han’ın hemen giriÅŸindeki bir dükkanın alt katında hezaren sandalyeler, tabureler imal etmeye baÅŸlamıştı. Bu meslek belki Sakız Adası’nda baba mesleÄŸiydi, belki de Ä°stanbul’da öÄŸrenmiÅŸti, bu detayı henüz tam olarak bilemiyoruz. Evlilik çağına geldiÄŸinde Trilyeli Efrosinni ile evlenen Stavros’un dokuz çocuÄŸu olmuÅŸ, bu çocukların üçü çok küçük yaÅŸta ölmüÅŸ. Geriye kalan kardeÅŸler baba mesleÄŸiyle ilgilenmiÅŸler ve yıllar içerisinde hepsi kendi iÅŸletmesini kurmuÅŸlardı. Tabii o dönem Ä°stanbul’da (hala öyle ya) her meslek grubunun toplandığı kendine ait bölgeler var; sandalyeciler de Sandalyeciler Sokak’ta, Küçük Yeni Han’ın çevresinde toplanmış.
Konumuzun detaylarına daha fazla girmeden evvel Küçük Yeni Han hakkında biraz bilgi verelim. Istanbul, özellikle Eminönü eski hanlarla doludur. Bu hanların bir kısmı çok ünlü olmakla birlikte, bir kısmı zamanla önemlerini kaybetmiÅŸ ve günümüzde haklarında fazla da bilgi bulunmamaktadır. Küçük Yeni Han, Eminönü'nde, Çakmakçılar YokuÅŸu'nda, isminden de anlaşılacağı gibi sandalye imalatçılarının bulunduÄŸu Sandalyeciler Sokak'ta yer almaktadır. Bu hana yakın olan Büyük Yeni Han hakkında daha fazla bilginin olması sayesinde, Küçük Yeni Han'ın tahmini 1764 yılında inÅŸaa edildiÄŸini söyleyebiliriz. Klasik Osmanlı mimarisindeki hanın, mimarı Mehmet Tahir AÄŸa olup III.Mustafa döneminde inÅŸaa edilmiÅŸtir. Hanın bir kapısı Sandalyeciler Sokak, diÄŸer kapısı Tarakçılar Sokak'ta olmak üzere iki kapısı vardır . EÄŸimli arazi üzerine inÅŸaa edildiÄŸinden dolayı, bir kapıdan iki katlı, diÄŸer kapıdan ise üç katlıdır. Küçük Yeni Han, Sultan Mustafa Camii'ne ve Saka ÇeÅŸme'ye çok yakındır. Küçük Yeni Han ile ilgili daha fazla detay için aÅŸağıdaki fotoÄŸrafları inceleyebilirsiniz.
Küçük Yeni Han ve Sandalyeciler Sokağı - Pervititch Haritaları
Küçük Yeni Han, Saka ÇeÅŸme &Sandalyeciler Sokağı - 2018
Aleko Vafiadis, Minas Vafiadis ve arkadaşları,Sandalyeciler Sokağı - 1950ler
Stavros Vafiadis'in çocuklarının ( Hurmuzios, Yorgos, Minas, Apostol, Koco ) bu han içerisinde ve çevresinde atölyeleri vardı. Hurmuzios Vafiadis'in torunu olarak, ailede anlatılan anılardan dolayı, onun yaptığı iÅŸler hakkında daha çok bilgimiz var. GeçtiÄŸimiz yıllarda bu ailede anlatılan anıları, birer yazılı bilgi bulmak umuduyla arÅŸivlerde araÅŸtırmaya baÅŸladık ve sizinle ulaÅŸtığımız sonuçları paylaÅŸmak isteriz. Anılara göre, Hurmuzios'un ilk baÅŸta Küçük Yeni Han'da tek bir odası vardı. Hatta evlendiÄŸinde, ilk zamanlar karısı Ashen ile birlikte bu odada yaÅŸamışlar. Hasır ve ahÅŸap sandalyelerini, küçük bir ekiple birlikte burada yapıyorlardı. Elektrik makinelerinin yaygınlaÅŸmasından önce bir dönemdi ve bütün iÅŸ el emeÄŸi ile yapılıyordu. Hurmuzios, yarı mamül keresteleri, Yahudi bir iÅŸadamından satın alıyordu. Bu adamın adı Albert Alkalay'dı. Kendisinin ismine 1938 Åžark Yıllıkları'nda rastladık. AÅŸağıda görebilirsiniz.
Albert Alkalay - Şark Ticaret Yıllıkları,1938
Hurmuzios ile Albert Alkalay'ın iÅŸ iliÅŸkileri problemsizdi. Teslimatlar ve ödemeler sürekli zamanında yapılırdı. Albert Alkalay'ın ayrıca yurtdışında da iliÅŸkileri mevcut olup, farklı teknolojileri, yenilikleri görebiliyordu. Günün birinde Hurmuzios'a keresteleri kesip, ÅŸekillendirebileceÄŸi bir makineden bahsetmiÅŸ ve isteyip istemediÄŸini sormuÅŸtu. Bu makine o dönem Almanya'daydı. Hurmuzios fiyat konusunda endiÅŸelense de, Albert ona taksitle ödeyebileceÄŸini söylemiÅŸti. Bu makinenin satın alınmasının ardından Hurmuzios'un iÅŸleri hızlanmıştı. Hatta bu dönemde aldığı büyük iÅŸlerden biri de, bir sinema salonunun sandalye iÅŸiydi. Bu sinema salonu, Hurmuzios'un Åžehzadebaşı'ndan arkadaşı Kadri Bey'e aitti. Ailede anlatılan anılarda bu sinema salonunun adı geçmemektedir. Fakat, 'Åžehzadebaşı sinemaları Kadri Bey' ÅŸeklinde yaptığımız araÅŸtırmalarda öÄŸrendik ki bu sinema 1900'lerin ünlü sinema salonu 'Milli Sinema'dan baÅŸkası deÄŸildi. Kadri Bey, sinemanın doÄŸrudan sahibi deÄŸil, fakat bu sinema salonunu daha evvel 1914'te Imperial Sinema olarak açan Cevat Aziz Boyer'in ortağıydı. Bu sinema salonu aynı zamanda Türkler tarafından Ä°stanbul’da açılan ilk yerleÅŸik sinema salonu olma özelliÄŸine de sahiptir.
Salt ArÅŸivleri'nde çok fazla araÅŸtırma yapmamıza raÄŸmen, Hurmuzios hakkında hiçbir bilgiye ulaÅŸamadık. Fakat sadece online arÅŸivleri araÅŸtırmıştık, belki de yerinde yapılacak araÅŸtırmalarda farklı sonuçlar çıkabilirdi. Gene bu araÅŸtırmaları yaparken, Hurmuzios'un kardeÅŸi Yorgo'nun adına Küçük Yeni Han'da bir sandalye imalatçısı olarak rastladık. Ayrıca 1924-1925 arÅŸivlerinde sandalye imalatçıları* bölümünde, Saka ÇeÅŸme'de bizi heyecanlandıran 'Stavri' ( Stavros isminin bir formu ) ismiyle karşılaÅŸtık. Fakat soyadı yazmaması ve daha fazla detay içermemesinden ötürü Stavros Vafiadis'e aittir diyemiyoruz. Sadece Salt ArÅŸivleri'nde deÄŸil, baÅŸka kaynaklarda da araÅŸtırmalarımızı sürdürdük ve 1954 yılı Ä°stanbul Ticaret Odası Adres Kitabı'nda Leonida Daravanoglu** (Vafiadis)'e ait bir adres bulduk. Leonida, Koco'nun oÄŸlu, yani Hurmuzios'un yeÄŸeniydi ve aynı meslekle uÄŸraşıyordu.
Bu yazımızın başında Hurmuzios'un atölyesi hakkında bir bilgiye daha sahip olduÄŸumuzu söylemiÅŸtik. Hurmuzios'un firmasının adı ' Dinos Sandalye Atölyesi' idi. Bu firma ismi hakkında hiçbir bilgiye ulaÅŸamıyorduk, taa ki Ä°stanbul Üniversitesi gazete arÅŸivlerini sanal mecraaya açana kadar. Gene birgün günlük araÅŸtırmalarımızı yaparken, ümitsiz bir ÅŸekilde Dinos'a baktığımız sırada, 27 Aralık 1937 tarihinde çıkmış olan Son Telgraf gazetesinde atölyenin reklamıyla karşılaÅŸtık. Uzun süredir aradığımız bir belgeyi, bir anda karşımızda görmek enteresan bir duyguydu. AÅŸağıda bu ilanı görebilirsiniz.
2020 yılının Nisan ayında, bir online müzayedede, Dinos Sandalye Atölyesi'nin marka tesciliyle karşılaÅŸtık. Fakat bir takım saÄŸlık problemlerinden ötürü, son dakikada bu efemerayı kaçırdık. Mezat sahibine, kimin satın aldığını sorduÄŸumuzda kendisi müzayede kuralları gereÄŸi söyleyemeyeceÄŸini belirtti. Burada sizlerle bu belgenin ekran görüntüsünü paylaşıyoruz. Bu kağıt üzerinde ' A.Ekonomu' diye bir isim göreceksiniz. Peki kimdir bu ÅŸahıs? Bu sorunun cevabı aile anılarımızda mevcuttur. Achilleas Oikonomou (Ahilea Ekonomu), Hurmuzios'un çok iyi bir arkadaşı, muhasebecisi ve en güvendiÄŸi iÅŸ arkadaşı, adeta saÄŸ koluydu. Marka tescili de bu bey tarafından yapılmıştı. Achilleas ve Hurmuzios birbirlerine çok yakındılar. Çok enteresan bir tesadüftür ki bu iki arkadaşın mezarı, aynı mezarlıkta ve sırt sırtadır...Tıpkı eski günlerde oldukları gibi...
Yazan: 2mi3, Mayıs 2020
​
* Åžark Yıllıkları çoÄŸunlukla Fransızcadır. 'Chaise' sandalye ve 'Bois' kereste anlamına gelir.
** Vafiadis soyadı 1934 Soyadı Kanunu ile Daravanoglu ve Davranoglu'na dönüÅŸmüÅŸ fakat belgelere yansıması zaman almıştır.
​
Kaynakça:
​
1- https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/2301?locale=en
2- http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/
3- http://envanter.gov.tr/anit/kentsel/detay/50066
4- https://tsa.org.tr/film/yazi/yazidetay/60/bir-il%EF%BF%BDnin-hik%EF%BF%BDyesi