Bursa...Türkiye'nin en eski ve önemli şehirlerinden biri. Homeros tarafından Mysia olarak adlandırılan, 28 yıl boyunca Osmanlı Imparatorlugu'nun baskentligini yapmıs ve bugün de Türkiye'nin dördüncü büyük sehri. Bursa, Uludag, Iskender kebap, termal suları, teleferigi, gölge oyunları ve kültürel yönünün haricinde endüstrisi ile de ünlüdür. Aile arsivimizi kontrol ettigimizde, Bursa'da 1930 ve 1970'li yıllar arasında çekilmis çok fazla fotografla karsılastık. Bu yazımızda sizlerle, ailemizin Bursa ile olan bagını ve burada Vafiadis, Koulurgioti ve Çakıroglu aileleri tarafından çekilmis fotografları ardındaki hikayeler ile birlikte sizlerle paylasacagız.
Trilye & Vafiadis Ailesi
2mi3museum projesinde bahsi geçen aile üyelerinin ataları farklı şehirlerde doğmuş fakat hepsi nihayetinde Istanbul’da buluşmuştur. Sakız Adası, Palermo, Edirne ve Gökçeada’nın yanısıra, Bursa da ailemizin ilişkili olduğu şehirlerden biridir. Stavros Vafiadis’in eşi, Efrosinni, 1879 yılında Aristokles ve Marioritsa isminde bir çiftin kızı olarak Trilye’de dünyaya gelmiştir. Trilye, Bursa’nın M.Ö. 425 yılından beri bilinen en eski bölgelerinden biridir. Yunanca’da Brylleion veya Triglia olarak da bilinir. 1330 yılında Osmanlı egemenliğine girse de, yüzyıllar boyunca bir Rum köyü olarak varlığını sürdürmüştür. Türk-Yunan Savaşı’nın ardından, burada yaşayan birçok Rum Yunanistan’a göç etmiş, geri kalanlar ise 1923 yılında mübadele ile gitmiştir.
Trilye ( Zeytinbagı ) / Mudanya
Efrosinni, 1896 yılında Stavros ile tanışıp, evlenip, Istanbul’da dokuz çocuk sahibi olduğu için belki de çok şanslıydı. Bu evlilik aslında onu mübadele dışı bırakmıştı. Ama Trilye’de yaşayan ailesine ne oldu maalesef bilemiyoruz. Aşağıda sizlerle Efrosinni’nin arşivimizdeki tek fotoğrafını paylaşıyoruz.
Efrosinni (Vafiadis) / 1879-1953
Vafiadis ailesinin Bursa’yı bu kadar çok sevmesinin ardındaki neden belki Trilye’deki kökleriydi ve belki de bu yüzden burayı çok sık ziyaret etmiş ve sayısız fotoğraf çekmişlerdi. Ama bunu kesin neden olarak söyleyemiyoruz. Çünkü Bursa, Istanbul’a yakın konumu ve güzel doğasıyla Istanbul’da yaşayan birçok kişinin sevdiği bir yer olmuştur.
1930'lar Vafiadis Ailesi Bursa'da : Adapalas, Ataturk Heykeli & Hukumet Meydanı
Aile arşivimizden, Bursa’da çekilmiş ilk fotoğraf 1930’lu yıllara tarihlenmekle birlikte, Hükümet Meydanı’nda, Mustafa Kemal Atatürk heykeli önünde çekilmiştir. Aile üyelerimizin anılarından öğrendiğimize göre, Vafiadis ailesi o yıllarda sürekli Adapalas Oteli’nde kalır ve Hurmuzios Vafiadis, Bursa’da yaşayan yakın arkadaşı ve avukatı Halit Bey’i ziyaret edermiş.
1930'lar, Vafiadis Ailesi / Hukumet Meydanı, Bursa
Bursa Çekirge’de bulunan Adapalas Oteli, şehrin en eski otellerinden biridir. Bu otel Bursa’nın birçok otelinde olduğu gibi, termal banyolarıyla ünlüdür.
Adapalas Hotel / Çekirge, Bursa
1930’lu yıllarda Hükümet Meydanı’nda çekilmiş fotoğrafımıza geri dönelim. Bu fotoğrafta, Aleko Vafiadis’i ailesi Hurmuzios ve Ashen ile birlikte, merdivenlerin üstünde Atatürk heykelinin ve resmi bir binanın önünde poz verirken görmektesiniz. Bu resmi daire adliye binasıdır ve 1925 yılında mimar Ekrem Hakkı Ayverdi tarafından planlanmıştır. Mustafa Kemal Atatürk'ün heykeli Nijat Sirel tarafından yontularak 29 Ekim 1931'de meydana dikilmiştir. Daha önce "Gazi heykeli" olarak bilinen anıt, Gazi Mustafa Kemal Paşa'ya "Atatürk" soyadı verildikten sonra "Atatürk heykeli" adını almıştır.
Nijat Sirel
Bu heykel sanatçıya sipariş edilirken Atatürk'ün at üzerinde olması şart koşulmuş, ancak heykelin boyutları sanatçıya bırakılmıştır. Heykelin modeli Şişli'de bir atölyede yapılmıştır. Heykel 12 parçadan oluşturulmuş ve içten cıvatalıdır.
Heykelin kaidesinde şöyle yazılıdır: Bu Aziz Heykelin Önünde Duran Türk, Hürmetle Eğil, O Milletini Kurtaran, Cumhuriyeti Kuran, Aleme Yeni Bir Tarih Yaratan Gazi Mustafa Kemal...
1940'lar Vafiadis Ailesi Bursa'da : Uludag, Aşıklar Tepesi ve Çesmeler
1940’lı yıllarda da Vafiadis ailesi, Bursa’yı düzenli olarak ziyaret etmekteydi. Fotoğraflardan gördüğümüz üzere, Aşıklar Tepesi piknik yapmak ve dinlenmek için sıklıkla gittikleri yerlerden biriydi. Aşıklar Tepesi, Uludağ’ın eteğinde, Çekirge'den Uludağ'a giden yol üzerinde ve Küplüce Hamamı'nı geçtikten sonra sağ yamaçta bulunuyordu.
1940'lar, Vafiadis Ailesi / Asıklar Tepesi, Bursa
Aşıklar Tepesi’nin hemen girişinde bir çeşme bulunuyordu. Aşağıda sizlerle Vafiadis ailesinin bu çeşme önünde çektiği bir fotoğrafı paylaşıyoruz.
1940'lar, Vafiadis Ailesi / Asıklar Cesmesi, Bursa
Bu çeşme konumundan dolayı Aşıklar Çeşmesi olarak bilinse de asıl adı Demirci Ak Tuna Çeşmesi olup, üzerinde okunduğu üzere 1941 yılında yapılmıştır.
1940'lar, Aleko Vafiadis bir arkadasıyla / Bursa
1940’lı yıllarda Bursa’da çekilmiş yukarıdaki fotoğraflarda, Aleko’yu tanımadığımız bir arkadaşı ile görmekteyiz. Maalesef bu arkadaşının adı ve kim olduğu, Aleko ile birlikte gitmiştir. Bu arkadaşıyla birlikte Aleko’nun, Atatürk heykeli önünde, bazı köylerde ve eski bir çeşme önünde çekilmiş fotoğrafları bulunmaktadır.
1940'lar, Aleko Vafiadis bir arkadasıyla çeşme önünde / Bursa
Aleko ve arkadaşının önünde poz verdiği fotoğraftaki eski çeşme ilginç ve önemli gözükmektedir. Ama ne yazık ki bu eski çeşme hakkında kesin bir bilgiye ulaşamadık. Birçok araştırma kitabı, dergi ve tezi incelememize rağmen bu çeşmenin kaydını hiçbir yerde bulamadık. Buranın Bursa'da olduğundan yüzde yüz eminiz ama burada binlerce çeşme olduğu için (Evliya Çelebi'ye göre 2060 adettir) bu çeşmeyi teşhis etmek çok zor. Bu çeşmenin aile arşivimizde bulunan tek fotoğrafını yukarıda sizlerle paylaştık.
Basılı yayınlarda herhangi bir bilgi bulamadığımız için Facebook grupları, Twitter ve Instagram gibi sosyal medyada bu çeşmeyi sorduk. Bursalılar’dan aldığımız tek bilgi çeşmenin isimleriyle ilgiliydi. ‘Isimler’ dedik, çünkü kimileri 'Asa Suyu', kimileri de 'Aşar Suyu' dedi. Ama hala bir fotoğraf ve bununla ilgili net bir bilgi yoktu. Instagram'da bir takipçimiz de bu çeşmeyi arattı ve üzerindeki motiflerin anlamları hakkında bizimle çok kıymetli bir bilgi paylaştı. Istiridye şekli, sahte sütunlar, çömlekten yükselen çiçek, batılılaşma dönemi Osmanlı mimarisinin tipik motifleriydi. Çeşmenin kenarlarındaki duvarlar da bize onun bir yapının parçası olduğunu göstermekteydi.
Şu an için bu çeşme hakkında herhangi net bir bilgiye sahip değiliz. Ancak 1940'lı yıllarda bozulmadan bulunan bu çeşmeden günümüze herhangi bir ize ulaşılamamış olması ilginçtir. Yazımızın bu kısmını kapatmak istemiyoruz ve her halükarda bir bilgiye ulaşırsak güncelleme yapacağız.
1960'lar Vafiadis Ailesi Bursa'da : Kestel and Aşıklar Tepesi
1960’lı yıllarda Vafiadis ailesine yeni üyeler katılmıştı. Stavros Vafiadis ve ikiz kardeşleri Grigoris ve Hurmuzios. Bu onyılda da Bursa gezileri devam etmekteydi. Aşıklar Tepesi hala ailenin en favori yerlerinden biriydi. Aşağıda sizlerle bu tepede yer alan, ilginç bir çeşme önünde çekilmiş bir aile fotoğrafını paylaşıyoruz.
1960'lar, Vafiadis Ailesi & Çesme / Bursa
Aşıklar Tepesi’nden bu kadar bahsettikten sonra, şimdi Bursa’da bir başka yer hakkında konuşalım: Kestel. Kestel’in tarihi Doğu Roma İmparatorluğu’na kadar uzanmaktadır. İsmi, küçük kale anlamına gelen Castel’den gelmektedir. Osmanlı İmparatorluğu’nun burada kontrolü almasının ardından, bölgenin ismi Kestel olarak kalmıştır. Aşağıda sizlerle, 1960’lı yıllarda Kestel’de çekilmiş ilginç bir fotoğraf paylaşıyoruz.
1960'lar, Vafiadis Ailesi & Sadık/ Kestel, Bursa
Fotoğraf ilginç çünkü burada Vafiadis ailesini bir çocukla birlikte, Ashen’in ona kameraya bakmasını gösterirken görmekteyiz. Çocuk utanmış gibi gözüküyor. Bu fotoğrafı Stavros Vafiadis'e (fotoğrafın sağ tarafındaki beyazlı çocuk) gösterdiğimizde çocuğun adını ve yeteneğini hatırladı. Çocuğun adı Sadık'tı. Ne yazık ki halk tarafından "köyün delisi" olarak biliniyordu ama tuhaf bir yeteneği vardı. İplere bakarak fal bakıyordu. Ashen'in falcılıkla yakından ilgilendiğini biliyorduk. Zaten kendisi de kahve fincanına bakarak fal bakma yeteneğine sahipti. Belki de Sadık'ın yeteneği dikkatini çekmiş ve günün sonunda hatıra olması için bu fotoğrafı çekmişlerdir.
1970'ler Koulurgioti ve Çakıroglu Aileleri Bursa'da : Gönlüferah Hotel, Teleferik
Vafiadis ailesinin Bursa’daki anılarından bahsettik fakat onlar tüm ailemiz içerisinde Bursa’yı tek sevenler değildi. Çakıroğlu ve Koulurgioti ailelerinin de Bursa’da çok fazla anısı vardır. Şimdi 1970'lere, bu ailelerin bu güzel şehirdeki anılarına ve fotoğraflarına geçiyoruz.
Theodora Koulurgioti çocukluğunun büyük bir kısmını Sofia Çakıroğlu ile birlikte geçirmişti. Sofia'nın diğer aile üyeleriyle birlikte, 1960'ların sonu ve 1970'lerde Bursa'yı sıklıkla ziyaret etmişti. Aşağıdaki 1960'larda çekilen fotoğrafta, Theodora'yı el sallarken Sofia'nın yanında, Bursa'nın Teferrüç mahallesinden Uludağ oteller bölgesine çıkan ünlü teleferiğinde görmektesiniz. Bu teleferik, Türkiye'nin ilk teleferik hattı olup, 29 Ekim 1963 yılında açılmıştır. Bursa'nın şehir simgelerinden biridir.
1960'lar, Theodora & Sofia / Teleferik, Bursa
Aile üyelerinin Bursa'daki favori oteli Gönlüferah Hotel'di. Gönlüferah Hotel, Çekirge Bursa'da 1890 yılından beri faaliyet göstermektedir. Otelin internet sitesinde yer alan bilgiye göre otel, 1900’lü yıllarda Nazım HİKMET ’ in şiirlerine konu olmuş ve dizelerinde “Bursa’da Ferahfeza Oteli” olarak anılmıştır. Gelin bu kısmı birlikte okuyalım.
...Hiçbir yere benzemez. Bursa Hamamları.
Hele Ferahfeza.
Bahçe içinde bir otel.
Müşteriler temiz...
Gönlüferah Hotel / Bursa
Otel geçmişte ve günümüzde birçok ünlüyü ağırlamıştır. Ünlü Amerikalı yönetmen Elia KAZAN, ünlü Türk Besteci Avni ANIL ve Türkiye Cumhuriyeti'nin 8. Cumhurbaşkanı Turgut ÖZAL Gönlüferah Hotel'in konukları arasındaydı.
Aşağıdaki iki fotoğrafta Theodora Koulurgioti'yi Gönlüferah Hotel'de görmektesiniz. Fotoğrafların birinde, pianonun üzerine oturarak poz vermiş diğerinde ise otelin bahçesindeki salıncakta...
1970'ler, Theodora Koulurgioti Gonluferah Hotel 'de/ Bursa
Bu yazımızda Bursa'yı aile arşivimiz ve onların anıları üzerinden sizlere anlattık. Bursa gezileri 1980'ler, 1990'lar ve 2000'lerde de devam etmiştir. Ancak o yıllar, arşivlerimizdeki eski fotoğraflarla kıyasladığımızda oldukça yeni olduğu için buraya dahil etmedik. Belki de 2mi3museum projesinin yeni nesli, bu makalenin ikinci bölümünü önümüzdeki yıllarda sizlerle paylaşır.
Yazan : 2mi3, Kasım 2021
Kaynakça :
1-) https://www.dergibursa.com.tr/cekirgedeki-otellerin-tarihi/
2-) http://www.bursadakultur.org/hukumet_meydani.htm
3-) https://isteataturk.com/g/icerik/Ataturk-Aniti-Bursa/1555
4-) https://twitter.com/Seda_Ozen/status/966927662424915969/photo/1
5-) https://www.gonluferah.com/1890/hakkinda/tarihce/
6-) https://tr.wikipedia.org/wiki/Bursa_Teleferik