''Dinos Hezaren Sandaliye Yapımevi'... Hurmuzios Vafiadis tarafından kurulmus ve 1920'lerden 1960'lara kadar Küçük Yeni Han'da faaliyet göstermis bir sandalye atölyesi. Dinos'un adına 2mi3museum projesinde sıklıkla rastlarsınız. Hatta Mayıs 2020'de, o güne kadar ulastıgımız bilgilerle hazırladıgımız , 'Vafiadis: Bir Atölyenin Izinde' baslıklı arastırmamızı da sizlerle paylasmıstık. Dinos Sandalye Atölyesi'nin pesini hiç bırakmadık ve burası hakkında gazetelerde, arsivlerde farklı ilanlara, belgelere ulastık. Bu yazımızda sizlerle bir dönemin nispeten ünlü bu sandalye atölyesinin ulastıgımız belgelerini incelemeleriyle paylasacagız.
Dedelerimizin Istanbul'da marangoz oldugunu ailemizde anlatılan hikayelerden ögrenmistik. 'Ögrenmistik' dedik çünkü 1960'lardan beri ailede marangozluk yapan kimse bulunmamaktadır. Ama anlatılan hikayelerden atölyemizin nerede oldugunu, ne tür esyalar ürettiklerini, bazı büyük islerini, is iliskilerini biliyorduk. Atölyenin telefon numarasını hiç çevirmesek de ezbere biliyorduk: 23377. Ne yazık ki, bu atölyede yapılan ahsap bir kutu dısında fiziksel olarak hiçbir sey bugün aile arsivimizde bulunmamaktadır. Fakat bir yerlerde, nispeten ünlü bu atölyenin, efemeraları - bir fatura, bir kartvizit, bir brosür- olmalıydı. Neyse ki internet arsivleri her geçen gün büyüyor. Önceki yıllarda Dinos'u ararken sadece gazetede bir ilan ve marka sicilini bulabilmistik. Ama artık Dinos reklamının yirmi üç gazetede yayınlandıgını biliyoruz ve Hurmuzios Vafiadis'in kartvizitini de Türkiye'nin önemli arsivlerinden SALT'ta bulduk. Detaylara girmeden evvel, gelin hepberaber bu kartviziti inceleyelim.
Bu kartvizite ilk baktıgımızda Dinos Sandalye Atölyesi'nin öne çıkan ürünlerinin sandalye ve portmanto oldugunu çizimlerden anlayabiliyoruz. Sirket adının altında 'Hürmüz ve Åžki' yazıyor. Hürmüz ve Åžeriki, yani ortakları. Bu kısımdan sonra aile hatıralarından da bildigimiz atölyenin adresi yazılı: Çakmakçılar, Sandaliyeciler Sokagı, Küçük Yeni Han, No: 16. En altta ise ailemizde anlatılan hikayelerin bir nevi kanıtı olan atölyenin telefon numarası 23377'yi görmekteyiz. Yazımızın basında da belirttigimiz gibi arsivlerimizde Dinos ile ilgili herhangi bir efemeramız yoktu. Bu nedenle, bir çevrimiçi magazada veya açık artırmalarda bulma umuduyla düzenli olarak internette aramalar yapmaktayız. 'Dinos' anahtar kelime olarak yeterli olmadıgı için de bu ismi genelde telefon numarası ile birlikte aratmaktayız. Sonunda bir gün Dinos ile SALT arsivlerinde karsılastık ve üstelik bu belge daha çok yeni yayınlanmıstı. Bir gün bu kartın baska bir kopyasını bulacagımızı umuyoruz, eminiz ki var olan tek kopya bu degildir.
Milli Sinema & Dinos:
Dinos Hezaren Sandalye Atölye'sinin 1920'li yıllarda faaliyete basladıgını aile anılarından biliyorduk. Atölyenin bu yıllarda faal oldugunun yazılı tek kanıtını ise gene SALT arsivlerinde yer alan, Sark Ticaret Yıllıkları'nda bulmustuk. Ama Dinos olarak degil, Vafiadis soyadı ile Sandalyeciler meslek grubunun altında... Atölyenin en önemli islerinden biri, Sehzadebası'nda bulunan Milli Sinema'nın sandalye ve mobilya isleriydi. Hurmuzios Vafiadis bu isi, Milli Sinema'nın isletmeci ortaklarından yakın arkadası Kadri Bey sayesinde almıstı. Emin olamadıgımız konu, alınan bu isin hangi yıl aralıgında gerçeklestigidir. 1910'lu yıllarda Milli Sinema'nın ilk açıldıgı dönem mi, yoksa 1930'lu yıllarda mı? Eger 1910'lu yıllarda yapıldıysa, asagıdaki fotografta sandalyeler Hurmuzios'un atölyesinden çıkmıs olmalıydı.
Fakat bu yıllarda Hurmuzios çok gençti, onsekiz- yirmi yaslarındaydı. Üstelik az sonra karsılasacagınız 1930'lu yıllara ait ilanlardaki 'sinema koltukları' vurgusu da sanki Milli Sinema sandalye isinin bu yıllarda yapıldıgını gösteriyordu. Kim bilir, belki 8 Ocak 1931 yılında bu salonda gösterime giren Serseri Kral filminde izleyiciler, Dinos marka sandalyelere oturmuslardı.
Gazete Reklamlarında Dinos:
Yazımızın basında da belirttigimiz gibi, daha önce yaptıgımız arastırmalarda Dinos Sandalye Atölyesi ilk kez 27 Aralık 1937 tarihli Son Telgraf gazetesinde karsımıza çıkmıstı. Fakat arsivlerin açılmasıyla, atölyenin tek ilanının bu olmadıgını ögrendik. 1937-1939 yılları arasında, farklı gazetelere yirmi üç kez ilan vermisti Dinos. 1937 yılında altı, 1938'de bes ve 1939 yılında on iki gazetede yer almıştı. Bu gazeteler, Aksam, Cumhuriyet, Haber, Ikdam, Kurun, Son Posta, Son Telgraf ve Vakit gazeteleriydi. Ilanlar genellikle Aralık ve Ocak aylarında verilmisti. Söyle ki; 1937 yılında bir tanesi Kasım ayı olmak üzere, bes ilan Aralık ayında, 1938 yılında tüm bes ilan Aralık ayında ve 1939 yılında ise on iki ilan Ocak ayında verilmisti. Belki de bu bir pazarlama stratejisiydi.
Dinos Sandalye Atölyesi'nin reklam verdigi, 1937 Kasım - 1939 Ocak arası gazetelerin ana baslıklarına baktıgımızda, gündemde Ikinci Dünya Savası'nın sinyallerini veren haberlerin yer aldıgını görmekteyiz. Fransa ile Italya ve Amerika ile Japonya arasındaki gerginlikler mansetlere tasınmıs, Mussolini'nin Franco'nun isimleri bu dönem sık sık bahsedilir hale gelmistir. Fakat gündelik yasama dair, kazalar, cinayetler ve hatta magazinsel konular da gene anasayfalarda yer almıs. Bu dönemi en güzel özetleyen görseli ise kanaatimizce 1 Ocak 1939 sayılı Haber gazetesi paylasmıs. Bu görselin altında söyle yazmaktadır: Yeni yılın ilk gününü yasıyoruz. Haber, 1939 yılını Türk milletine kutlular ve yeni yılın bütün beseriyet için hayırlı olmasını diler.. Temenni edelim ki müthis bir silah yarısı ile baslayan 1939 yılı, bu silahların medeniyet aleyhinde kullanılmasına ÅŸahit olmasın!
Dinos Sandalye Atölyesi'nin sıklıkla reklam verdigi bu dönemde, Hurmuzios'un dönemin gazete manÅŸetlerinin sinyalini verdigi Ikinci Dünya Savası yüzünden, 1941'de ikinci kez askerlige çagrılacagından ve hemen ardından Varlık Vergisi'ne tabii tutulacagından süphesiz haberi yoktu. Belki de bu ilanları verirken kendisinin ve atölyesinin gelecek yıllarının çok güzel geçecegini düsünüyordu. Neyse, bu konuyu bir kenara bırakıp, yazımızın temelini olusturan Dinos gazete ilanlarını incelemeye baslayalım.
1937 Yılı Gazetelerinde Dinos :
Su ana kadar edindigimiz bilgiler neticesinde, Dinos Sandalye Atölyesi ilk reklam ilanını 25 Kasım 1937 tarihli Haber gazetesine vermistir. Aynı ilan 13 Aralık 1937, Haber ve Son Telgraf gazetelerinde de yayınlanmıstır. Bu ilanın metni su sekildedir:
Mühim Ä°lan. Devairi Resmiye, Mektep, Sinema, Tiyatro, Gazino, Lokanta ve Kıraathane. Sayın Direktörlerinin nazarı dikkatine: Çakmakçılarda Küçük Yeni Han'da 13 No'da her nevi hazır ve ısmarlama: Meshur DÄ°NOS Asri sandalye, koltuk, portmanto, portatif masalar ve sinema koltukları saglam, garanti ve rekabetsiz fiyatlarla satılmaktadır. Avrupa Hezaren Sandalye 175 kurustan ve koltugu 275 kurustan itibaren. Toptan ve perakende satıs. Her yerde Dinos markasını arayınız. Telefon: 23377
18 Aralık 1937 tarihinde Dinos'un reklam ilanı Kurun ve Haber gazetelerinde ve 22 Aralık 1937 yılında ise tekrar Haber gazetesinde yer almıstır. Fakat bu sefer önceki ilanlardan farklı olarak, ilana görseller eklenmistir. Eklenen portmanto ve sandalye görselleri, Dinos'un bundan sonraki tüm reklamlarında yer alacaktı. 1937 yılının bu son ilanlarında reklam metni su sekildedir:
Meshur Dinos markalı en asri en saglam sandalye, koltuk, portmanto, portatif masalar, sinema koltukları rekabetsiz fiyatlarla garanti olarak satılmaktadır. Resmi daireler, mektep, sinema, tiyatro, gazino, lokanta ve kıraathaneler tercihen Dinos markayı aramaktadırlar. Avrupa hezaren sandalye 175 ve koltugu 275 kurustan itibaren müessesemizde satılmaktadır. Adrese dikkat. Çakmakçılar, Küçük Yeni Han No.13. Telefon: 23377
Reklamları incelerken 18 Aralık tarihli ilanlarda bir hata dikkatimizi çekmistir. Önceki ve sonrasında gelecek olan ilanlardan farklı olarak burada hezaren sandalye fiyatı 775 kurus olarak yazılmıstır. Belki de 22 Aralık'ta yayınlanan ilan bu hatanın düzeltilmesi içindir.
1938 Yılı Gazetelerinde Dinos :
1938 yılı sonuna kadar gazete ilanlarında sessiz kalan Dinos Sandalye Atölyesi, 1938 Aralık ayına geldiginde tekrar reklam ilanları vermistir. Üç kere Kurun gazetesinde yer alan atölye, bir kere Cumhuriyet bir kere de Aksam gazetesinde gözükmüstür. Ä°lanlar 10, 14, 23 ve 24 Aralık tarihlerinde yayınlanmıstır.
Genellikle bir portmanto ve bir sandalye çizimiyle ilan veren Dinos'un, Cumhuriyet gazetesi ilanında bir farklılık göze çarpmaktadır. Bu ilan iki sandalye çizimiyle yayınlanmıstır, kimbilir bu belki özel bir istek belki de basım hatasıdır. 1937 üzerinden bir yıl geçmis olsa da, reklam metninin içerigi birebir aynıdır. Hatta fiyatlar bile degismemistir.
1938 Yılı Gazetelerinde Dinos :
1938 yılı Aralık ayının bitimiyle birlikte Dinos Sandalye Atölyesi, gazetelere takip eden ayda ilan vermeye devam etmisti. 1939 yılı on iki ilan ile Dinos'un en çok reklam verdigi yıl olmustur. 1939 Ocak ayı içerisinde verilen bu reklamlar altı farklı gazetede yayımlanmıstı. Bu gazeteler; Haber, Vakit, Ä°kdam, Cumhuriyet, Aksam ve Son Posta gazeteleriydi.
Bu yılın ilanlarına baktıgımızda, ilan metninin degismedigini görmekteyiz. Ä°lanların bir kısmında farklı yazı tiplerinin kullanıldıgı bir kısmında ise baslıgın kırmızı renklerle yazıldıgı dikkat çekmektedir. Ä°lanların bir kısmında ise yazım yanlısları görülmektedir.
Yaptıgımız arastırmalarda elimize ulasan verilere baktıgımızda, görmekteyiz ki Dinos Sandalye Atölyesi 1939 yılının ardından herhangi bir mecraada gözükmemistir. Tabii zamanın karsımıza ne çıkaracagı belli olmaz. Belki bir brosür, bir fatura, bir damga, atölyeye ait herhangi bir belge ilerleyen zamanlarda tekrar karşımıza çıkabilir. Ä°lginçtir ki, her seyin saklandıgı 2mi3museum aile arsivinde, Dinos Sandalye Atölyesi'ne dair tek bir belge bile çıkmamıstır. Belgenin de haricinde, bu atölyeden çıkmış bir sandalye, portmanto evlerimizde bulunmamaktadır. Dinos'tan geriye sadece, anlatılan hikayeler, unutulmayan bir telefon numarası ve Hurmuzios Vafiadis'in oglu Aleko Vafiadis tarafından 1950'li yılların basında bu atölyede yapılmıs ahsap bir kutu kalmıstır. Bu kutuyu Aleko'nun esi Giuseppina son zamanına kadar dikis kutusu olarak kullanmıstır.
Bizler, sahaflarda Dinos'a dair bir belge aramanın haricinde, eski esya satan yerlerde gözümüze çarpan tonet bir sandalyeye de bir umutla Hurmuzios'un atölyesinden çıkmıstır belki diye özellikle bakmaktayız. Kimbilir belki de siz kıymetli okuyucularımızın kendi veya ailelerinin evlerinde eskilerden kalma bir Dinos üretimi sandalye vardır. Varsa, bize yazmaktan lütfen çekinmeyiniz!
​
Yazan: 2mi3, Mayıs 2022
* AÅŸagıdaki baglantılarda, bu yazımızda bahsi geçen tüm gazeteleri ve Dinos kartvizitinin baglantısını bulabilirsiniz.
​
3- 1937 Aralık 13, Son Telgraf
9- 1938 Aralık 23, Cumhuriyet
24- SALT Arsiv Dinos Sandalye Atolyesi Kartvizit
​