Savas... Insanlık tarihinin ilk günlerinden beri hayatın üzücü bir parçası. Eger hiçbir savasa tanıklık etmediyseniz, kitaplardan, gazetelerden okuyarak iki takım arasındaki bir müsabaka gibi okursunuz gerçeklesenleri. Fakat tabii ki o kadar kolay degil. Belki günün sonunda baktıgınızda savasın bir kazananı vardır fakat her iki taraf da birçok degerini yitirmistir. Askerler ölür, sehirler yanar, vatandaslar acı çeker... Bu yazımızda sizlerle yakın zamanda Cumhurbaskanlıgı Arsivleri'nde buldugumuz savas üzerine bir aile hatırasını paylasacagız. Bu aile hatırası, Giovanni Marco Sanzoni'nin Babıali'ye hemen Balkan Savasları sonrasında göndertmis oldugu dilekçesidir.
Sanzoni Ailesi'nin büyükdedesi, Giovanni Marco Sanzoni, 1870'li yıllarda Corleone/Palermo'dan Karaagaç/Edirne'ye göç etmisti. Burada Karaagaç Tren Istasyonu'nun insaasında çalısıyordu. Burada evlenmis ve yasamına burada devam etmisti. Yaşadıgı dönemde Birinci ve Ikinci Balkan Savasları'na tanık olmustu. Ailenin bu hikayesine devam etmeden önce bu savaslar hakkında kısa bir bilgi paylasalım.
Şükrü Paşa Edirne'yi,Bulgar Çarı Ferdinad'a teslim ediyor/
1913 Le Petit Journal
Birinci Balkan Savası, Osmanlı Imparatorlugu ile Balkan İttifakı - Sırbistan, Bulgaristan, Yunanistan, Karadag - arasında 1912 ve 1913 yılları arasında gerçeklesmistir. Bu savasın ardından Balkan Ittifakı, Osmanlı Imparatorlugu'nun Balkanlar'daki topraklarının büyük bir kısmını ele geçirmis, Osmanlı Imparatorlugu eski ünlü baskenti Edirne'yi bu savasın sonunda kaybetmisti. Bulgaristan bölgede çok fazla toprak sahibi olmus ve oldukça güçlenmisti. Fakat Bulgaristan'ın bu yükselisi diger Balkan ülkeleri için kabul edilebilir degildi ve Yunanistan, Sırbistan, Karadag bu sefer Romanya ile birlesip Bulgaristan'a karsı Ikinci Balkan Savası'nı baslatmıstı. Bu ikinci savas sırasında Bulgaristan oldukça zayıf düsmüstü ve bu durum Osmanlı Imparatorlugu'nun Edirne ve Kırklareli'ni geri alması için önemli bir fırsattı. Nitekim Osmanlılar da bu avantajı iyi kullanmıs ve eski baskenti Edirne ile Kırklareli'ni geri almıslardı. Her ne kadar bu paragrafta kısaca özetlemis olsak da, Balkan Savasları tarihte son derece önemli ve savasan her ülkenin agır kayıplar verdigi savaslardır. Birçok insanın gündelik yasamı da bu savasta oldukça etkilenmistir.
Cumhurbaskanlıgı Arsivleri'nde yaptıgımız arastırmalarda, “Balkan harbi, Ecnebi Tebaa Işleri ve Ecnebi Metalibi: Italyan Giovanni Sanzoni’nin Edirne’deki arazisine verilen hasarın tazmin edilmesi talebi” baslıklı bir belge ile karsılastık. Ilk buldugumuzda arsivde sadece bir dosya ismiyken, geçtigimiz ay belge tamamen sisteme yüklendi ve bizim de okuma sansımız oldu. Bu belge, Giovanni Marco Sanzoni'nin ricası üzerine, Babıali'ye Italyan Büyükelçiligi'nden Fransızca olarak gönderilmis bir dilekçeydi. Bu dilekçeyi tercüme ettikten sonra gördük ki, ailemizin Karaagaç'ta yasayan Italyan tarafı - Sanzoni Ailesi - bu savastan etkilenmisti. Çok kritik bir sebep ile degildi belki ama yasadıkları ve günlük ihtiyaçlarını karsıladıkları arazi ile ilgiliydi.
Önce bu dilekçenin orjinal diliyle yazılmıs haline ve ardından Türkçe çevirisine bakalım.
1913, Marco Sanzoni'nin Babıali'ye Dilekçesi
FR
L' Ambassade Royale d'Italie a l'honneur d'informer la Sublime Porte qu'il appert d'une requete qui lui a ete presentee par le Sieur Giovanni Sanzoni, citoyen italien demeurant a Andrinople, que ce dernier a eu a subir de graves dommages dans ses proprietes pendant le siege d' Andrinople.
En effet les troupes de la IIe division sous le commandement de Ibrahim Pacha ont procede a la coupe d'un bois de saules d'une etendue de trois deunums appartenant au requerant sis dans la commune de Abarascli dans la localite dite Suintluk et ce pour se procurer du bois de chauffage, des pieux et des planches pour les tranchees.
Les memes troupes ont coupe comme bois de chauffage un grand noyer sis a Caragatch dans la localite appelee Kaldimi Basci ainsi que deux amandiers, seize grands muriers, trois griottiers, soixante petits muriers et un abricotier dans la localite appelee Muscioglan, trente peupliers et dixhuit grands saules dans la localite appelee Salash, quinze grands muriers, un orme, un peuplier, dans la localite appelee Ghecit. En outre le quatrieme Regiment d'infanterie sous le commandement du lieutnant colonel Djelal bey a procede a la recolte des pommes de terre contenues dans un champ appartenant au requerant et sis dans la commune de Abur-Keni dans la localite appelee Palat.
Monsieur Sanzoni aurait subi un dommage de Francs 7050, dont il reclame la reparation.
La requete porte le sceau du muhtar et des anciens de la commune de Kara-Agatch.
L'Ambassade Royale prie la Sublime Porte de vouloir bien prendre acte de la requete du Sieur Sanzoni et de vouloir bien designer un delegue qui puisse, avec un delegue consulaire se rendre sur les lieux et proceder aux constatations d'usage.
Constantinople le 7 Novembre 1913
TR
İtalyan Kraliyet Büyükelçiligi, Yüce Babıali'ye Edirne'de ikamet eden bir Italyan vatandası olan Bay Giovanni Sanzoni'nin basvurmak zorunda kaldıgı bir talep oldugunu bildirmekten onur duyar: Edirne kusatması sırasında mülklerinde ciddi hasar.
Ibrahim Pasa komutasındaki 2. Tümen birlikleri, hendek açmak ve yakacak odun için kazık ve tahtalar temin etmek üzere, Suintluk olarak bilinen mevkide Abarasclı komününde bulunan, basvurana ait üç dönümlük bir alandaki sögüt ağaçlarının kesilmesi isine girmistir.
Aynı birlikler Muscioglan denen bölgede, Karaagaç'ta Kaldimi Basçı mevkisinde bulunan büyük bir ceviz agacının yanı sıra; iki badem agacı, on altı büyük dut agacı, üç visne agacı, altmıs küçük dut agacı ve bir kayısı agacını, Salash denilen mahallede otuz kavak ve on sekiz büyük sögüt agacını, Ghecit denen mahallede on bes büyük dut agacı, bir karaagaç, bir kavak agacını yakacak odun olarak kesmistir. Ayrıca, Yarbay Djelal Bey komutasındaki dördüncü Piyade Alayı, Palat mevkisinde Abur-Keni komününde bulunan ve basvurana ait bir tarlada bulunan patatesleri toplamaya baslamıstır.
Bay Sanzoni, onarımını talep ettigi bu durumdan, 7050 Francs zarar görmüstür.
Talepte Karaagaç mahallesi muhtar ve ihtiyar heyetinin mührü de bulunmaktadır.
Kraliyet Büyükelçiligi, Yüce Babıali'den Sieur Sanzoni'nin talebini not etmesini ve bir konsolosluk delegesi ile olay yerine gidip olagan tetkikleri gerçeklestirebilecek bir delege belirlemesini ister.
Konstantinopolis, 7 Kasım 1913
Bu dilekçeye göre, Balkan Savasları sırasında birçok agacın askeri nedenlerden ötürü kesildigini anlıyoruz. Bu, günün kosulları ile ilgili olarak normal karsılanabilir fakat esas problem bu bahsi geçen agaçların meyve ve özel kullanım agaçları olması ve geçimini bunlardan saglayan vatandaslara ait olmasıdır. Tıpkı Giovanni Marco Sanzoni gibi… Kendisinin Suintluk bölgesinde sögüt agaçları kesilmis ve Palat bölgesindeki tarlasından ektigi patatesler toplanmıstır. Bu dilekçeye göre, kendisinin toplam zararı 7050 Franc'tır. Sadece Giovanni Marco'nun agaçları degil, dilekçede de okudugunuz üzere, bölgedeki diger birçok meyve agacı kesilmistir.
1931, Edirne Haritası / 2mi3museum Koleksiyonu
Bu dilekçe ayrıca, bölgedeki yerler ve Balkan Savasları hakkında da detaylar içermektedir. Dilekçede yazan her kelimeyi incelerken, Edirne'nin eski sakinlerinin de destegiyle, adı geçen yerlerin nereler oldugunu tespit ettik - dilekçe Fransızca yazıldıgı için bu yerleri bulmak çok kolay degildi. Asagıda sizlerle bahsi geçen yerleri ve bulduklarımızı işaretledigimiz Google Haritalar sayfasını paylasıyoruz.
Suintluk = Sögütlük
Kaldimi Basci = Kaldırımbası / Karaağaç
Salash = The Prison Camp & TOKI Area
Ghecit = Geçit District, Baglıklar
Palat = Sarayiçi
Dilekçede yer isimlerinin haricinde, iki komutanın da adı geçmektedir. Balkan Savasları'nda savasmıs bu komutanlardan biri, 2. Tümen Birlikleri Komutanı İbrahim Pasa ve diğeri ise 4. Piyade Alayı Komutanı Yarbay Celal Bey'dir. Açıkçası bu isimleri çok arastırdık fakat kendileri hakkında detaylı bir bilgiye ulasamadık. Gene de bu isimleri burada tutalım, belki bir gün yazımızın bu kısmını detaylı bir sekilde güncelleyebiliriz.
Giuseppina Sanzoni
Bu yazımızı hazırlarken aklımıza Giuseppina Sanzoni'nin bahsettigi, Edirne'deki ailesine ait araziler geldi. Ayrıca kendisi bu arazilerin bir kısmının sınırın öbür tarafında kaldıgını da söylerdi. Belki de bahsettigi yerler dedesi Marco'nun dilekçesinde bahsettikleriydi. Günümüzde Karaagaç/Edirne'de Sanzoni Ailesi ile ilgili anılarından baska hiçbir sey kalmamıstır. Fakat ne olursa olsun, Sanzoni Ailesi sürprizlerle doludur. 2mi3museum projesine ilk basladıgımızda, bu aile hakkında elimizde çok az bilgi vardı. Fakat zamanla arsivlerde aileye dair birçok belge ve bu ailenin hikayesini bilen birçok insanla tanıstık. Gelecekte hikayelerini genisletebilmek ve haklarında daha fazla ipucuna ulasmak dilegiyle...
Yazan: 2mi3, Kasım 2020
* Herkesten önce okuyarak ve gerekli düzeltmeleri yaparak büyük destek veren G.'ye çok teşekkürler...
Kaynakça: